Bahasa Jawa Ageman Temanten, Jogja putra putri, Solo putra putri krama alus

           

Ageman kejawen

            Ageman/sandhangan miturut kejawen utawi budaya jawi menika sandhangan lahir saha sandhangan batin.

a)        Sandhangan lahir

         Tumrap manungsa sampun mastani ing unen-unen “ajining raga ana busana” dados raga saget dipun ajeni utawi dipun aosi menawi manungsa menika tansah hanjagi wontenipun   busana ingkang kangge.

b)       Sandhangan batin

          Kiyating raos hanampi sadaya panandhanging gesang sae menika kabingahan menapa dene kasisahan.

            Kinanthi punika ageman Jawi dados pepenget tumrap sok sintena kemawon ingkang hangrasuk busana Jawi kedah mangertos werdi  sarta trep-trepanipun mangagem utawi mangangge kaajab badhe dipun tuntun kaliyan makna sinandhi ingkang sumimpen wonten ing ageman jawi.

A.  Ageman Temanten Putri Gagrag Yogyakarta

     Gubernur ing saben candra Agustus. Ananging owah-owahan sabanjuripun ageman puniki kathah dipungunakake kanggo ageman temanten. Corak Ngayogya Putri puniku diagem nalika ngundhuh mantu ingkang ditindakake gangsal dinten saksapunipun  akad nikah.Ageman Temanten Putri Gagrag Yogyakarta kaperang dados :

1.    Riasan Sanggul                                       

 Rikmanipun temanten setri dipundamel kadosta bokor tengkurep saengga dipunamiaken bokor mengkurep. Sanggul rikma, dipunisi irisan ron pandan ugi dipuntutup roncenan sekar melati. Ron pandan ugi sekar melati gadhai makna mancaraken wewangian ingkang kesanipun religius saengga penganten dipunkarepaken saged mbeta asma sae woten bebrayan.

            Gelung Bokor mengkurep dipunsempurnaaken maleh kaliyan jebehan, inggih menika sekar korsase cacahipun 3 werniipun abrid, kuning, biru utawi ijem ingkang dipunrangke dados satunggal ugi diunpasang wonten sisih kiwo manengen. sekar korsase cacahipun 3 nglambangaken trimurti yaiku  dewa Siwa, Brahma lan Wisnu.

            Wonten saktengahipun sanggul dipunsukani sekar abrid ingkang kasebut ceplok, ugi  kereng ugi tengen ceplok puniku dipunselipaken bros emas. Wonten perangan ngandap radi nengen sanggul diunpasang roncen sekar melati awujud klale gajah dawanipun 40 cm. Niku wau dipunnamiaken gajah ngoling. Hiasan puniki nggadahi makna ingkang nunjukken kasucen,dados putri ugi kesucen niat ngelampahi gesang.

2.    Riasan Pasuryan

a.     Paes

Paes inggih menika riasan ingkang kagambar wonten saktengahipun bathuk  temanten putri. Biasanipun werni cemeng ingkang kagambar awujud garis lengkung, agengipun lengkungan woten bathukmboten sami. Wonten saktengahipun bathuk  kagambar lengkungan ageng, ugi dipunapit lengkungan-lengkungan ingkang langkung alit . Lengkungan ingkang  ageng  inggih menika simbol Keagunganipun Gusti. Lengkungan ingkang alit  kasebut pangapit inggih menika simbol  garwa kedhah siap dados penyeimbang wonten bale wisma. Wonten lebetipun lengkungan kasebut  wonten titik  cacahipun 3. Titik cacahipun 3 inggih menika dados simbol Trimurti  inggih menika Dewa Brahma, Dewa Wisnu lan Dewa Siwa.

b.      Citak

Citak kadamel wonten saktengahipun bathuk kados riasan India. Citak inggih menika simbol tiang setri kedah fokus, nggadahi paningalan leres neng  ngarep ugi setya.

c.      Alis Menjangan

Inggih menika alis ingkang awujud tanduk kidang. Amargi, kidang inggih menika kewan  ingkang licah, pinter ugi kalem. Tiyang Setri kedah gadahi 3 karakter punika.

3.    Penganggen

            Penganggen ingkang dipun agem temanten putri dipunsebat Raja Kaputren. Penggangen punika kadamel saking kencana ugi mutiara ingkang karancang nganggem seni ingkang adi luhung. Penganggen ingkang jangkep punika werninipun :

a.     Cunduk Mentul

Cunduk Mentul punika cacahipun 3 utawi gangsal ingkang negesaken makna trimurti. Cundukipun diagem kanthi tata cara sisih ngajeng dipunmajenganken wingking. Cunduk Mentul gambaraken cahyanipun srengenge ingkang maringi kauripan. Cunduk Mentul 5 gambaraken 5 bab ingkang dados dasar Kraton Mataram Islam zaman puniku inggih menika holat 5 wekdal ingkang kancantum wonten Al-Quran.

b.     Pethat/ jungkat bentuk gunung

Pethat kadamel saking kencana ingkang dipunpasang  wonten nginggil  sanggul wujudipun kedah gunung ingkang nglambangaken kasucen. Saengga temanten saged nunjukaken kesucen. Wonten mitologi hindu, gunung inggih menika panggonan nenek moyang ugi griyanipum para dewa ugi kanggo pertapa.  

c.      Kalung Sungsun ( kalung telung susun)

Nglambangaken 3 tingkat kauripan manungsa saking mijil, pala krama ugi sedha.

d.    Gelang Binggel Kana

Wujudipun bunder mbotan wonten  pucuk pangkal singkang nglambangaken kasetiaan tanpo wates.

e.       Kelat Pundak

Wujudipun naga ingkang sirah ugi buntut nglilit ingkang nglambangaken manunggalipun rasa ugi pikiran ingkang nekakaken kekuatan wonten panguripan.

f.      Centhung

Wujudipun jungkat alit ingkang dipun caosi mutiara. Cethung  dipunpasang wonten nginggil bathuk, wonten perangan kiwo ugi perangan tengen. Centhung nglambangaken temanten putri sampun siap mlebet kauripan bale wisma.

g.     Ali-Ali

Miturut serat ingkang katulis wonten jaman Sultan Agung kedhah serat Centhini, Serat Wara Iswara ( Sunan Pakubuwono IX ) katulis dening putri mboten angsal nganggem ali-ali wonten driji tengah. Amargi kagem simbol prentah dipununggulaken, inggih menika nggadahipun Gusti. Ali-ali wonten ng driji manis kagem simbol tutur ingkang sae. Ali-ali wonten driji kelingking simbol sregep nyambut damel wonten griya. Ali-ali wonten driji jempol simbol nyambut damel kanthos ikhlas.

4.    Ageman

 Ageman Paes Ageng dipunsusun saking kain dodot utawis kampuh ukuranipun  4-5 meter ugi wiyaripun 2-3 meter. Gambaripun  batik ingkang dipungunaaken inggih menika sidomukti, sidoasih, seme rama, lan truntum. Gambar-gambar kasebut nggadahi makna ingkang sae sanget inggih menika pangarep-arep kagem kalangsungan panguripan bale wisma ingkang awet, ugi ngajeni satuggal ugi satunggalipun.

            Sakliyanipun kain dawa, temanten putri ngagem agemanndalem ugi slendang alit (udet) awujudipun kain sutra gambaripun cindhe. Miturut carita gambar menika nglambangaken sisik naga inggih menika  simbol kadegdayan. Sumber liyanipun nyeritaaken  gambar cindhe kagem pakurmatan dening dewi Sri inggih menika dewi kesuburan ugi kemakmuan (dewi padi).

5.    Selop Bludiran

puniki kadamel saking kain bludru ingkang warninipun cemeng ugi dipunbordir.

B.   Ageman Adat Jawa Tengah Gagrak Yogyakarta kagem Jaler

Peranganipun ageman Jawi ingkang dipun gunakaken tiyang  jaler inggih punika :

1)   Blangkon

Blangkon inggih menika panutup wasana ugi kathah  kunjuk dening kaum jaler minangka rasukan tradisional jawi. Ciri khas blangkon Jogja inggih menika wonten mendolan ing wingking, riyen kaum jaler asring nggunaaken panutup wasana ugi rambut dikencang lajeng ditutup blangkon.

2)   Surjan lan Peranakan

1.                 Surjan

Tembung surjan  inggih menika bentuk tembung garba saking tembung surakma-janma (dados manungsa).  Surjan ugi kasebut ageman takwa. Ageman surjan punika model ageman khas Jawa ingkang pola rancanganipun kajupuk saking pola sikap asta tiyang ingkang siaga ngadepi serangan saking musuh inggih menika asta ingkang disilangaken wonten ing ngarep dada.

Bentuk pengageman surjan utawi busana takwa:

1.      Lengen dawa

2.      Pucuking ageman bentukipun lincip

3.      Kerah duwur, benik cacah 3 pasang utawi 6 iji nggambaraken rukun iman :

1.      Iman marang Allah SWT

2.      Iman marang malaikat

3.      Iman marang kitab-kitab

4.      Iman marang utusan Allah SWT

5.      Iman marang hari kiamat

6.      Iman marang Qada lan Qadar

7.      Benik cacah 2 ing perangan dada ingkang nggambaraken 2 kalimat syahadat.

4.      Benik cacah 3 ingkang katutup ing perangan ulu ati nggambaraken 3 nafsu manungsa :

  a. Nafsu Bahimah (hewani)

  b. Nafsu Laumah (mangan lan nginung)

  c. Nafsu Syaitoniah (setan)

Jenis- Jenis  Surjan

§  Surjan Lurik

     Surjan lurik inggih menika surjan ingkang bakal kainipun sakingkain lurik. Surjan lurik minangka  seragam jawata lan tiyang biasa. Surjan lurik nggadhahi motif garis-garis.

§  Surjan Ontrokusuma

     Surjan ontrokusuma minangka busana para bangsawan Mataram.

b) Peranakan

          Pangageman peranakan inggih menika jangkep wadah bayi, rahim ibu, keturunan, kadang, saudara, prepat, ugi abdi terdekat lan punakawan. Pangageman Peranakan didamel ngagem bakal kain lurik tenun pengkol kanthi warna dasar biru tua nyeraki cemeng ugi nggadhahi telung garis vertikal biru enom lan sekawan garis biru tua utawi Telupat ingkang nggadhahi teges kewulu minangka prepat (pengiring) utawi rinengkuh dados kadang ing antawisipun Abdi Dalem setunggal sanesipun kaliyan Hingingkang Sinuwun Kanjeng Sultan.

          Ageman Peranakan nggadhahi lengen dawa, kerah dhuwur kanthi benik 3 pasang, lan benik gangsal wonten ing ageman ingkang tegesipun rukun islam inggih menika syahadat, sholat, puasa, zakat, lan haji. 

3. Setagen Cinde utawi Setagen Polos Berwarna

Setagen punika arupi piranti kangem nyingseti utawi ngencengaken tumempelipun sinjang wonten awak supados sampun ngantos mlorod temahan udhar. Setagen bakalanipun kadamel saking kain tenun kandel, benangipun tenun agal, mila radi kaken. Wiyaripun setagen watawis 2-4 meter, ulesipun warna-warni, wonten ingkang cemeng, ijem, pethak naming sadaya wau boten wigati amargi manggenipun setagen menika katutup dening sabuk wonten nglebet dados mboten ketingal saking jawi.

        Setagen nggadahi teges nata awak supados tegap lan santun anggonipun unggah-ungguh. Supados dados tiyang menika kedhah tegap lan santun unggah-ungguhipun.

        Cara ngagem setagen ugi sinebut lonthong inggih menika gulungan wonten ing dhuwur tangan banjur diubetaken sewates cethik saking tengen mengiwa namung saksap.

4. Kamus Timang

Kamus menika awujud setut ingkang kadamel saking bakalan kain beludru lan wiyaranipun watawis 5 cm, dene panjangipun watawis 120-150 cm. Bongkotipun kamus dipun pasangi timang utawi gesper ingkang dipunagem nyandhet ubetipun kamus, timang lumrahipun kadamel saking kuningan kanthi rinengga ukiran malah kepara ukiranipun wonten ingkang dipun tretes inten, berlian, manapa dene selamaya.

Timang nggadhahi teges supados ilmu ingkang dientukaken kedhah dipahami kanthi jelas lan boten wonten rasa samang.

5. Keris Branggah utawi Gayaman

Keris inggih menika senjata pusaka ing budaya Jawa ingkang sampun digunakaken luwih saking 600 tahun. Keris dipercaya asalipun saking Pulau Jawa watawis abad ke-9 kapungkur ngantos abad ke-14 keris tasih dados lambang kabesaran kerajaaan ing nusantara. Jaman biyen keris ugi digunakaken kagem bela diri  ngadepi musuh ing peperangan. Keris dados tosan aji nggadhahi keampuhan amargi sajroning pandamelipun dilakokaken dening empu ingkang nggadhahi kasekten lan ilmu gaib.

Istilah wonten ing perkerisan inggih menika :

a.     Angsar

      Daya kasekten ingkang dipercaya dening seperangan tiyang wonten ing sajroning keris. Daya punika boten saget ditonton ananging saget dirasakaken dening tiyang ingkang percaya. Angsar saget nggadhahi pengaruh kang becik ugi sewalikipun. Dasaripun sedanten keris nggadhahi angsar becik nanging angsar punika dereng mesti cocok kagem saben tiyang. Misalipun, keris ingkang nggadhahi angsar becik kagem prajurit mesti boten cocok menawi dinggadhahi dening pedagang. Guna mangerteni angsar keris dibutuhaken ilmu tanjeg lan guna mangerteni cocok botenipun angsar keris dibutuhaken ilmu tayuh.

b.    Dapur

     Dapur inggih menika istilah ingkang diagem kangge nyebutaken nami bentuk utawi tipe bilah keris. Misalipun, keris kanthi dapur Tilam Upih, tiyang bakalan langsung mangerteni maksudipun inggih menika keris lurus dede keris ingkang ngagem luk. Serat             Centini, salah sawijining sumber ingkang kaanggep pedoman dapur keris ingkang pakem nggadhahi rincian jumlah dapur keris, inggih menika :

1)      Keris lurus ana 40 jenis dapur.

2)      Keris luk telu ana 11 jenis dapur.

3)      Keris luk lima ana 12 jenis dapur.

4)      Keris luk pitu ana 8 jenis dapur.

5)      Keris luk sanga ana 13 jenis dapur.

6)      Keris luk sewelas ana 10 jenis dapur.

7)      Keris luk telulas ana 11 jenis dapur

8)      Keris luk limalas ana 3 jenis dapur.

9)      Keris luk pitulas ana 2 jenis dapur.

10)  Keris luk sangalas lan luk rongpuluh ana 1 jenis dapur.

c.      Luk

     Luk inggih menika istilah kagem keris ingkang boten lurus utawi berlekuk. Luk wonten ing keris jumlahipun mesti gasal saking angka 1 ngantos 13, keris punika sinebut keris normal. Keris boten normal sinebut keris kalawijan utawi palawijan. Irama luk keris diperang dados telung golongan inggih menika kemba utawi samar, sedeng utawi sedang, lan rengkol utawi tegas.

d.    Mas Kawin

      Istilah punika jedul amargi masyarakat percaya menawi keris kedhah cocok marang jodonipun. Menawi cocok tiyang ingkang nggadhahi keris punika bakal pikantuk keuntungan ugi sewalikipun. Melamar    inggih menika istilah menawi sawijining tiyang badhe mundhut sawijining keris.

e.     Mendak

     keris ingkang dikenal bebrayan Pulau Bali, Jawa, lan Madura. Cincin punika kadamel saking bakal logam kayata emas, perak kuningan, lan tembaga. Mendak nggadhahi fungsi inggih menika     kemewahan lan dados pembatas antaranipun perangan ukiran lan warangka.

f.      Pamor

     Pamor nggadhahi telung teges. Kapisan, nyangkut marang bakal kagem damel keris, misalipun pamor meteorit, pamor Luwu, pamor nikel, lan pamor sanak. Pindho, nyangkut marang bentuk gambaran keris, misalipun pamor Ngulit Semangka, Beras Wutah, Ri Wader, Adeg, lsp. Telu, nyangkut teknik pandamelanipun, misalipun pamor mlumah, pamor miring, lan pamor puntiran.

g.     Pendok

     Pendok nggadhahi fungsi dados pelindung utawi pelapis gandhar inggih menika bagian warangka keris ingkang kadamel saking kayu lunak, nanging fungsi pendok samenika namung dados penampil kemewahan. Pendok sederhana kadamel saking kuningan utawitembaga, nanging pendok mewah kadamel saking perak utawi emas             katatah intan berlian. Bentuk pendok wonten macem-macem inggih menika pendok bunton, blewehan, slorok, lan topengan.

h.    Perabot

     Perabot utawi aksesori keris kayata warangka utawi sarung keris, ukiran utawi hulu keris, selut utawi pedongkok, lan pendok utawi logam ingkang nglapisi warangka.

i.       Ricikan

     Perangan keris utawi tombak. Ricikan penting sanget amargi nggadhahi kaitan ingkang rumaket marang dapur lan tangguh keris. Misalipun, keris nggadhahi dapur Jalak Sangu Tumpeng tanda-tandanipun inggih menika lurus, ngagem gandhik polos, pejetan, sogokan rangkep, tikel alis, lan tingil. Gandhik polos, pejetan, sogokan rangkep, tikel alis, lan tingil sinebut ricikan.

j.       Selut

     Kaya mendak kadamel saking emas utawi perak katatah permata. Fungsinipun sewates dados hiasan ingkang nampilaken kemewahan. Ditonton saking bentuk lan ukuranipun selut kaperangan dados 2, inggih menika selut njeruk pecel ukuran alit         lan selut njeruk keprok ukuran ageng.

k.    Tangguh

     Tangguh tegesipun taksiran utawi perkiraan. Ingkang dimaksud inggih menika perkiraan zaman didamelipun keris punika, panggonipun, lan model didamelipun.

l.       Tanjeg

     Tanjeg inggih menika perkiraan manfaat keris, tombak utawi tosan aji sanesipun.

m.  Tayuh

     Tayuh inggih menika perkiraan cocok lan orane angsar keris marang tiyang ingkang nggadhahi keris punika.

n.    Ukiran

     Ukiran tegesipun gagang utawi hilt. Gagang keris ing Bali sinebut danganan, gagang keris ing Madura       sinebut landheyan, gagang keris ing Surakarta sinebut jejeran, gagang keris ing Yogyakarta sinebut deder. Gagang keris ing Malaysia, Singapura, lan Brunei Darussalam sinebut hulu keris.

o.     Warangka

       Warangka inggih menika sarung keris ingkang kadamel saking kayu ingkang wonten seratipun lan nggadhahi tekstur indah. Nanging ing tlatah sanes ugi wonten ingkang kadamel saking gading, tanduk kerbau, fosil kewan purba. Warangka wonten 2 jenis, inggih punika :

1.      Warangka Surakarta

           Warangka Surakarta biasanipun kadamel saking kayu cendana wangi utawi cendana Sumbawa. Pilihan sanesipun inggih menika ngagem kayu trembalo utawi timaha pelet. Warangka ladrang diperang dados sekawan inggih punika Ladrang Kasatriyan, Ladrang Kadipaten, Ladrang Capu, lan Ladrang Kacir. Penggunaanipun ladrang Surakarta inggih punika diagem wekdal upacara, pesta, lan tiyang ingkang ngagem boten ngemban tugas. Warangka sanes inggih menika gayaman ingkang ugi kaperang dados gangsal inggih menika Gayaman Gandon, Gayaman Pelokan, Gayaman Ladrang, Gayaman Bancigan, lan Gayaman Wayang. Pangagemanipun warangka gayaman inggih menika nalika tiyang ingkang gunakaken keris nglaksanakaken tugas. Warangka sanesipun inggih menika Sendhang Walikat, bentukipun sederhana lan boten gampang rusak. Warangka keris punika diagem betha keris nalika wonten ing perjalanan.

2.      Warangka Yogyakarta

           Warangka Yogyakarta bentukipun ameh sami Surakarta, nanging ukuranipun luwih alit, gayanipun luwih singset. Warangka ingkang bentukipun sami kaliyan ladrang sinebut Warangka Branggah ingkang kadamel saking kayu trembalo lan timaha. Penggunaanipun sami kaliyan ladrang Surakarta inggih menika diagem wekdal upacara, pesta, lan tiyang ingkang ngagem boten ngemban tugas. Jenis warangka sanesipun inggih menika gayaman, biyen wonten 8 jenis nanging saiki namung wonten 2 inggih menika gayaman ngabehan lan gayaman banaran. Gayaman digunakaken            wektu tiyang ingkang ngagem boten tumut kegiatan upacara. Warangka sanesipun inggih menika sandhang walikat ingingkang bentukipun sami kaliyan sandhang walikat gagrak Surakarta.

6.    Jarik

          Jarik model Yogyakarta jenisipun wonten kathah lan nggadhahi tatanan wektu nggunakaken.

a.     Sidoluhur

      Motif Sidoluhur nggadhahi filosofi konjuk nggayuh kelungguhan ingingkang inggil, ugi angsal dados panutan masyarakat.

b.    Sidomukti

      Sidomukti nggadhahi jarwi kemakmuran. Tiyang ingkang dambakaken nggadhahi gesang ingkang makmur wonten ing donya utawi akherat. Tiyang gesang ing donya madosi kemakmuran ugi ketentraman.

c.      Sidoasih

     Jarwi saking motif sidoasih inggih menika ajengan kajengipun jalma ngembangaken raos sami nyayangi ugi ngasihi tresna sesami.

d.    Truntum

     Motif truntum ingkang direka dening Kanjeng Ratu Kencana nggadhahi teges tresna ingkang tuwuh wangsul. Piyambakipun ngreka motif menika dados simbol tresna ingkang tulus tanpa syarat, lestantun, ugi dangu saya kraos bawera tumaruntum.

e.       Grompol

      Grompol gadhah artos bersatu. Masyarakat pitados menawi motif serat punika dados simbol saking bersatunipun bab-bab ingkang nggadhahi sifat kabecikan. Grompol menika pangarepan kumpulipun rejeki, kebahagiaan, turunan, gesang rukun, lan sanes-sanesipun.

f.      Picis ceplok gurda

     Tembung gurda asalipun saking tembung garudha inggih menika nami sejenis peksi ageng ingkang nuruti pemandangan gesang tiyang Jawi khususipun Yogyakarta nggadhahi kedudukan ingkang wigati sanget. Nuruti tiyang Yogyakarta peksi punika dianggep dados rejakaya ingkang suci.

g.    Parang kusumo mangkoro

     Parang kusumo tegesipun bangsawan, mangkoro tegesipun kuluk. Tiyang ingkang ngagem angsal kalungguhan, keluhuran ugi ditebihaken saking mara bebaya.

h.    Gringsing mangkoro

     Sajroning kitab Negarakertagama lan Serat Pararaton, bathik motif gringsing dados motif bathik paling tuo kaliyan ciri khas ingkang nggadhahi puser utawi ingkang karan kaliyan sedulur papat lima pancer. Bathik gringsing nggadhahi filosofi inggih menika keseimbangan, kemakmuran lan kesuburan.

7.                 Selop

          Selop digunakaken wonten ing suku. Selop nggadhahi teges sajroning nyembah marang Gusti Allah ingingkang Maha Kuwaos kedhah sujud utawi manembah saking lair lan batin. Sajroning ati sumeleh dhumateng Gusti Allah.

8.                 Penganggen

Penganggen kayata topi, anggar (panggon keris), rante karset, jam saku, timang/kretep, rimong ana ing busana pesiar, wulu manuk, kipas, bros lsp.

C.   Ageman Temanten Putri Gagrag Solo Estri

a.    Ubarampe Ageman Solo Estri

1.     Kebaya

                                                                  Kebaya asalipun saking tembung basa Arab                                                         “Abaya” ingkang gadahi teges ageman. Kebaya                                                                    dadosaken estri anggun ugi     gadahi kapribaden                                                                   ingkang sae.

                       

2.             Ungkel utawi sanggul

                                                                        Ungkel utawi sanggul inggih menika rikma                                                                            palsu ugi rikma asli ingkang dipundamel wujud                                                                     oval ugi dipuntempel wonten wingking utawi                                                                   wonten mustaka. Salah sawijining sanggul                                                                                    wonten Jawa Tengah inggih menika sanggul                                                              ukel konde saking daerah Solo. Wonten  kala                                                                        mbiyen wujudipun sanggul punika alit ugi                                                                             panggonanipun  radi wonten inggil utawi pucuk                                                                      mustaka. Jinising sanggul inggih menika ukel                                                                 ageng bangun tilak, sanggul bokor mengkurep,                                                                      lan ukel konde.

                                   

3.             Setagen

                                                                        Setagen inggih menika kain tenunan ingkang                                                                         dhawanipun 4x12 m kagem ngiket menawi                                                                           ngginaaken kain bathik ingkang gadahi fungsi.                                                                      Nanging saking wujudipun ingkang dhawa                                                                             punika             wonten nilai- nilai filosofi ingkang luhur,                                                                         mujudaken simbol manungsa ingkang sabar.                                                             

4.            Kemben

                                                                        Kemben inggih punika ageman ingkang                                                                                 dipunagem para estri kangge nutupi padaran                                                                                     utawi jaja, ugi gadahi fungsi kagem damel                                                                            padaran supados singset. Kemben dipunagem                                                               kagem gantosipun ageman ugi pemepak kagem                                                                          nutupi payudara. Kemben sampun dipunagem                                                                       dening suku Dayak Ngaju ewonan taun                                                                                 kepungkur.

5.     Jarik

                                                                        Jarik utawi sinjang inggih punika kain ingkang                                                                      dipunginakaken kagem nutupi awak saking                                                                           bangkekan nantos suku. Jarik gadhahi teges                                                                          supados ampun gampil serik. Menawi ngadepi                                                                        masalah kedah  ngatos- atos, ampun grusa-                                                                          grusu

6.             Cunduk Jungkat

                                                                        Cunduk jungkat inggih punika aksesoris ingkang                                                                  dipunpasang saking arah inggil uyeng uyeng.                                                                        Cunduk jungkat gadhahi nilai pendidikan                                                                              awujud saking keperawanan, saengga menawi                                                                       penganten estri ngagem ageman basahan kaliyan                                                                         cunduk jungkat wonten mustaka, mula                                                                                  penganten punika wau taksih perawan. Cunduk                                                                    jungkat ugi gadahi teges rapi utawi ketata.                                                                            Penganten estri dipunkarepaken saged nata                                                                             kulawarganipun saengga kacipta kulawarga                                                                                sakinah, mawadah, ugi warohmah.

7.             Cunduk Menthul

                                                            Wonten ing inggilinipun sanggul biasanipun                                                  dipuncaosi penganggen liyanipun kayata                                                                   Cunduk Mentul. Cunduk Mentul inggih menika                                                           aksesoris ingkang manggenipun jumeneng                                                                         wonten mustaka. Cunduk mentul biasanipun                                                             kasusun saking 5 ngantos 9 bunderan alit.                                                                  Ananging sejatine saged ugi jumlahipun 1,3, 5                                                          utawi 9.

                                                            Cunduk mentul ingkang jumlahipun 1 gadhahi                                                          pralambang wonten Gusti ingkang Maha Esa.                                                           Cunduk mentul ingkang jumlahipun 3 gadhahi simbol trimurti. Dene ingkang  jumlahe 5 punika pralambang rukum Islam. Menawi jumlahipun 7 dipunarani simbol pitulungan. Ingkang paling kathah inggih punika 9, gadhahi simbol wali songo. Cunduk mentul biasanipun dipunpasang madhep wingking kang gadhahi teges menawi estri punika kedah ayu radi ngajeng ugi wingking.

      8.  Suweng                                                    

Suweng utawi sruweng utawi subang utawi sungu inggih punika jinising aksesoris tumrap estri ingkang  dipunpasang nempel wonten ing kuping. Bahanipun saged  saking logam, plastikkaca, watu mulia, manik-manik, lan sapanunggalipun

9. Selop

                                                                        Selop inggih punika selop ingkang dipundamel                                                                     saking bahan kulit kéwan, ingkang dipunolah                                                                        ugi wujudipun nutupi perangan racikan,                                                                           pakeran, suku ugi perangan tungkak kebukak.                                                                    Selop gadhahi makna inggih menika nyembah                                                                       marang Gusti Allah saking lair ngantos bathin.

                              

b.    Jinising Ageman Estri

1.     Putri Pinjung Kencong.

   Ageman punika dipunagem dening para putri raja ingkang yuswanipun  langkung saking 8 taun, sakderengipun para putri punika ageng. Para putri raja ngagem ageman           celup, mekak, ugi ukel welah sawit ingkang dipuncaosi kokar cunduk jungkat,            cunduk mentul, ugi perhiasan ingkang jangkep.

2.     Bedhaya Dhodhot Klembrehan (ampil-ampil miyos bakda)

    Ageman punika dipunagem dening para dayang estri saking pejabat inggil kraton trep ing upacara ageng kraton. Para dayang punika ngiringsultan ugi mbeta banda anggenipun raja.

3.      Putri Kebaya Cekak Dalam

   Nalika ndampingi raja kagem nyambut para rawuh wigati saking kraton, para putri raja ingkang taksih lajang ugi taksih tumbuh ageng ngagem kabaya cekak ingkang            dipunsulam ngagem benang ingkang warninipun keemasan, dipuncaosi pelengkap konde ukel ageng ingkang dipuncaosi hiasan godhong pandan. Para putri punika ngagem ageman bathik pola parang (kayata Parangkusumo), kalung, anting-anting, cunduk jungkat, gelang.

4.     Putri Kebaya Panjang Dalem

   Wonten acara Pasowanan Ageng, para putri raja ingkang sampun gadhah garwa ngagem kebaya dawa, konde ingkang wujudipun ukel ageng banguntulak, dipuncaosi hiasan sekar melati, borokan aksesoris, ugi cunduk jungkat. Kebaya dawa punika dipuncaosi pelengkap bros saktumpuk, kalung, anting-anting, ugi gelang. Ageman         punika ugi dipunagem wonten upacara mantenan.

D.  Ageman Temanten Jaler Gagrag Solo Estri 

1.            Udheg

         Udheng basa ngokonipun iket utawi dipunsebat blangkon, menawi sampun dados kantun ngagem. Dene basa kramanipun dhestar, punika arupi panganggen ingkang dipunagem kagem nutupi mustaka.

           Udheng makaten lumrahipun kadamel saking kain bathik awujud pesagi, ingkang lajeng kalempit katata kawangun kanthi njlimet supados rerengganipun kereng kanan sami, lajeng dipunjahit miturut ukuranipun mustaka ingkang ngersakaken. Wekdal sak menika sampun kathah kasade ing toko-toko, udheng sampun dados kantun milih ukuran sarta cakrik sekaranipun.

           Kala rumiyin tasih kalimrah udheng anggenipun  mangangge dipun iras, tegesipun iket ingkang ukuranipun setunggal  kau (taplak meja) lajeng dipun ubed-ubedaken kemawon kanthi tatacara ingkang kalimrah, aksampunipun karaos pas nembe  pucuk-pucukipun nembe dipun tangsulaken ing sisih wingking ngandhap mustaka, dene manawi sampun mboten kangge lajeng  dipun udari malih

a.     Peranganipun Udheng

1)      Kuncung

           Inggih menika awujud pucukipun iket, ingkang mapanipun wonten ngajeng ing tengah pas bathuk.  Kuncung menika namung wonten ing udheng cekok mondhol.

2)      Wiron

           Inggih menika perangipun iket ingkang kaplui/kawiru cemeng warninipun, mapanipun wonten ngajenganipun udheng pas kiring lan kanan saknginggilipun alis (ugi dipun sebat dhestar).

3)      Sunglon

           Inggih punika pinggiraning bathik ingkang dipunpapanaken sak nginggiling wiron.

4)      Kemadha

           Inggih punika pinggiraning bathik ingkang kapernahaken wonten kiring kananipun udheng.  Ingkang lancip menika kawastanan cakrik pangkur.

5)      Talingan       

           Inggih punika peranganing udheng sisih kiring kanan ngandhap, radi melengkung supados trep mapan sak nginggilipun talingan.

6)      Modangan

Inggih punika asmaning cakrik rerenggan bathik ingkang ing udheng mapanipun wonten sisih nginggil (nginggil rikma, wiwit saking ngajengan tumuju tengah, nginggil embun-embun).

7)      Mondholan

           Inggih punika peranganing udheng ingkang awujud bunder semu lonjong radi gepeng ingkang kapapanaken wonten sak wingking udheng ing tengah-tengah, trep nginggil githok.

8)      Pucuking Udheng

           Ing sisih nginggil manawi wangunipun lancip punika dipunsebut cakrik perbawan (ingkang mangangge anggadahi raos perbawa).  Dene manawi radi papak dipunwastani cakrik kasatriyan (ingkang ngagem anggadahi raos Satriya)

           Cakrik seratanipun sampun nedahaken wonten “Stopres” ingkang isen-isen sekar.  Utawi cakrik pangkur ingkang wonten untu walang. Cakrik perbawan punika minangka dasaring dhestar rikala ageman tasih dados agemanipun Karaton Surakarta.

b.    Patrapipun Angagem Udheng

     Patrapipun anggenipun ngagem udheng kedah trep, mboten kenging miring, methongkrong menapadene Jeplak.  Kaangkah antawisipun alis kaliyan wironing udheng wiyaripun setunggal nyari.

c.      Filosofine Udheng

     Supaya menungsa iku sayogyane nggadahi pikiran kang kenceng, mboten gampang goyah, mung amargi situasi utawa kahanan ingkang mboten ndukung.

2.    Ageman

   Kados ingkang sampun kaaturaken ing ngajeng, nilih busana Jawi ing Karaton Surakarta Hadiningrat punika Iyasanipun ISKS Paku Buwana III, awit saking kedadosan wontenipun perjanjen Giyanti Ing warsa 1755 Masehi.  Ingkang salajengipun Iyasan punika ngalami ewah-ewahan sarta monceripun ewah-ewahan rikala Jumeneng dalem ISKS Paku Buwana IX saha ISKS Paku Buwana X.Gandheng punika naming winates bab rasukan/ageman adat Jawi ingkang limrah dipunagem priyantun kakung ing Surakarta wekdal sakpunika, inggih wiwit jumeneng dalem Sawargi SISKS Paku Buwana XII, ingkang kaaturaken kados ing ngandhap punika.

a.     Atellah

       Ingkang dipun wastani Atellah makaten, awujud jas tutup.  Dados wiwit gulonipun, ing tengah katutup dumugi sak pangandhap. Kancingipun wonten tengah-tengah wiwit sak ngandhaping Jangga sak pangandhap, limrahipun wonten 5 kancing utawi benik.  Dene sisih wingking sak ngandhap pengkeran dipun krowok, kangge ngetingalaken nyengkelit dhuwung.

b.    Beskap

       Beskap makaten wujud jas, gulonipun tutup kanthi kancing ing sisih tengah.  Dene kapernah jaja (dhadha) sak pangandhap katutup mawi tangkepan mangiwa, miring mangandhap.  Kancingipun kiring sak pangandhap wonten tiga.  Dene sisih kanan jaja dipun pasangi kancing (benik) ugi cacah kalih mapanipun sami kaliyan kancing ing kiring, minangka pasren.  Kadosdene atellah, ing wingking sak pangandhap pengkeran dipun krowok, kangge nyengkelit dhuwung.

c.      Sikepan

       Sikepan makaten wangunipun sami kaliyan Atellah kanthi bikaan ing tengah, namung bikaanipun kadamel cupet, dados mboten saged katutup kakancingaken.  Ing sisih kanan bikaanipun dipun pasangi kancing, namung minangka pasren.  Ing perangan nglebet dipun agemi rasukan Rompi Pethak, gulon tutup mawi kancing sisih tengah sak pangandhap.  Sarehning agemanipun mboten saget kakancingaken, pramila manawi ngagem Rompinipun tartamtu ketingal.

d.    Langenharjan

       Langenharjan punika satunggaling ageman ingkang kathah emperipun kaliyan busana “Barat” inggih punika Jas bikak kados TEXIDO.  Tegesipun sakngandhapipun gulu tutupipun jas kawalik kaprenahaken mangiwa lan manengen.

       Kancingipun wonten setunggal menapa kalih.  Sanesipun pasren.  Ing sisih wingking sakngandhap pengkeran ugi dipun krowok.  Dene rasukan ingkang wonten nglebet wonten rangkep kalih.  Nglebet piyambak “Hem” lengan panjang kanthi gulonipun jejeg ngadeg manginggil (staande kraag) dipun paringi dasi kupu-kupu.  Nembe dipun rangkepi Rompi kancing tengah.

e.      Beskap Landhung

       Beskap landhung punika wangunipun sami kaliyan beskap limrah, namung badanipun langkung panjang kados dene jas limrah.  Samanten ugi wingkingipun mboten dipun krowok, kajawi beskap landhung ugi wonten wangun atellah landhung.

       Kajawi menika taksih wonten rerangkenipun ageman kasebat ing nginggil inggih punika ingkang dipunwastani”Kemejan” inggih punika rangkepaning gulon saha rangkepaning pucukan lengen, awujud kain pethak ingkang kajahit rangkep wiyaripun kirang langkung 5 cm.  Panjangipun kaukur sami kaliyan ubengipun gulon saha pucukan lengen.

f.      Taqwa

       Taksih wonten malih ingkang perlu dipun mangertosiwontenipun ageman mligi kagem Ratu utawi Nata inggih punika busana Taqwa.  Busana punika Iyasanipun Kanjeng Sunan Kalijaga, mligi kagem para Nata.  Sak punika asring dipun agem dening ISKS Paku Buwana XIII arupi beskap, namung ing sisih ngajeng (jaja) tangkepipun panjang dumugi ngandhap.  Dene kulukipun kanigaran.

g.     Warnining Kulambi Utawi Rasukan

       Warninipun busana ing Karaton Surakarta kabentenaken antawisipun atellah kaliyan beskap.  Tumrap Atellah warninipun namung wonten kalih, inggih menika cemeng lan pethak.  Atellah punika kalebet ageman resmi Karaton Surakarta.  Dene beskap kalebet ugi ingkang landhung, ulesipun saget warni-warni, cemeng, abu-abu, kuning gadhing ijem, lan sanesipun.

h.    Paugeran Pangageming Rasukan

1)      Ing Karaton Surakarta

  Sampun dados adat lupiya, busana punapa ingkang dipun agem manawi wonten ing pisowanan, saget kawuningan saking Serat timbalan-dalem.  Padatan dipun bentenaken antawisipun pisowanan ageng saha pisowanan padintenan utawi limrah.  Umumipun manawi pisowanan ageng punika warninipun cemeng.  Dene pisowanan padintenan warninipun merdeka.

a)       Pisowanan Ageng

1.      Tumrap Para Santana Dalem Riya Nginggil sesebatan KPH, KP, KRA  agemamnipun sikepan cekak warni cemeng mawi rompi pethak. Udheng Jebehan, Dhuwung Warangka Ladrang.

2.      Tumrap Abdidalem Bupati Sepuh Riya kanthi sesebatan KRAT agemanipun Sikepan Cekak warni Cemeng, Udheng Cekok mondhol Kuncung, dhuwung warangka Ladrang.

3.      Tumrap para sentana dalem, abdidalem, bupati, bupati anom ingkang sesebatanipun KRMT, KRT, RMT, RT, agemanipun Atellah Cemeng mawi “Passan”, Udheng Cekok Mondhol Kuncung, Dhuwung warangka Ladrang, nganggar samir.

4.      Abdi-dalem sanesipun  Panewu sak pangandhap, agemanipun Atellah Cemeng, Udheng Cekok mondhol mawi kuncung, dhuwung warangka ladrang, hanganggar samir.                   

b)       Pisowanan Padintenan

        Ing pisowann padintenan, sadaya kemawon inggih putra sentana-dalem punapadene para Abdi-dalem, agemanipun beskap sauger mboten cemeng.  Kajawi ingkang kadawuhan mengku damel kadosta Abdi-dalem Juru Suranata, Ngulama, srabut agemanipun atellah pethak.

c)        Ing sanjawaning Karaton

        Busana adat Jawi ingkang sami dipun agem ing sanjawining Keraton, limrahipun manawi wonten pahargyan mantu, tumbuk yuswa, supitan, layatan inggih punika beskap.

3. Setagen

Setagen punika arupi pirantos kangge nyingseti utawi ngencengaken tumempelipun sinjang wonten badan, supados sampun ngantos mlorod temahan udhar. 

Setagen bakalanipun kadamel saking kain tenun kandel, benangipun tenun agal, mila radi kaken. Wiyaripun setagen watawis 2 – 4 M. Ulesipun warni-warni, wonten ingkang cemeng, ijem, pethak, naming sadaya wau mboten wigatos, jalaran mangenipun setagen punika badhe katutup kaliyan sabuk, wonten nglebet dados mboten ketingal saking njawa

             Filosofi Setagen inggih menika nata awak supaya tegap lan santun anggone unggah-ungguh. Supaya dadi wong iku kudu tegap lan santun unggah-ungguhe.

4. Sabuk

Sabuk punika ageman ingkang dipun angge nutupi setagen.  Dados manawi sinjang sampun dipun singseti, lajeng dipun sinseti malih mawi sabuk, supados setagen mboten ketingal.  Dados kadosdene pasren.  Kajawi punika sabuk mangkenipun ugi badhe dipun angge nyengkelitaken dhuwung ing sisih wingking.  Dados rehdene ageman rasukan ing wingking krowok, pramila ingkang ketingal sanes sinjang utawi setagenipun, ingkang ugi minongka kangge nyengkelitipun dhuwung.

a.     Jinis Sarta Cakrikipun Sabuk

Jinis sarta cakripun sabuk punika wonten tiga, inggih punika

1)      Sabuk Cindhe

2)      Sabuk Tenunan

3)      Sabuk Celupan

b.    Filosofi Sabuk

    Kudu bisa tekun makarya supaya bisa menuhi kabutuhan uripe. Mula manungsa kudu ubed supaya mboten kerja tanpa asil.

4. Epek Timang lan Lerep

          Ingkang dipun wastani Epek menika awujud setut ingkan kadamel saking bakalan kain bludru, wiyaripun watawis 5 CM, dene panjangipun watawis 120 – 150 CM.  kajawi saking bludru epek ugi wonten ingkang kadamel saking bubatipun kapal (rambut jaran), rambut punapa dene surinipun.  Bongkotipun epek dipun pasangi “Timang” utawi Gesper ingkang dipun angge nyandhet ubetipun epek, sarta “Lerep” ingkang kangge nlesepaken tirahaning epek supados mboten kumlewer.Timang (Gesper) sarta lerep, limrahipun kadamel saking “kuningan” kanthi rinengga ukiran.  Malah kepara ukiranipun wonten ingkang dipun tretes inten, barliyan, menapa dene selamaya.

a.     Warni-warnipun Epek

Limrahipun  Epek wonten tiga cacahipun, inggih punika:

1)      Epek Polos

           Epek punika kadamel saking bludru polos, ulesipun wonten ingkang warni biru, abrit, cemeng, wungu, lan sapanungalipun.

2)      Epek Blodiran

           Limrahipun epek punika kadamel saking bludru, lajeng  dipun bolder mawarni-warni.  Wonten ingkang cakrik untu walang utawi ombak banyu, wonten ingkang arupi sekaran ron pakis.

3)      Epek Rambut

           Inggih punika epek ingkang  kadamel saking bubatipun kapal (jaran) warni cemeng.

b.    Filososfi Epek lan Timang

   Epek: Supaya biso kerja kanthi sae kudu Epek (apek, golek, mencari) ilmu kang nggadahi manfaat. Yen luru ilmu kudu taberi, titis, saengga bisa mahami kanthi jelas. Timang: Ilmu kang dientukake kudu dipahami kanthi jelas lan mboten ana rasa samang.

6. Sinjang utawi nyamping

            Sinjang basanipun ngoko Jarik utawi Jarit lan Sewek (jawi wetan), kramanipun inggil “Nyamping’.  Inggih punika arupi kain bathik ingkang dipun agem kanthi ka-ubedaken ing badan nutupi jaja sak pangandhap, dene watesipun suku ing nginggil polok.

Kain bathik ingkang ka-agem nyampingan utawi sinjang kalawau, saestu arupin wohing pangolah budi para leluhur linangkung run tumurun wiwit jaman kina makina.  Kajawi cakrik ingkang rawit (njlimet) lan nengsemaken ugi caanipun ndamel igu rungsit kagarap kanthi njlimet, sabar , telaten, sarta nglampahi pinten-pinten tataran.

a.     Warninipun Sinjang

            Sinjang limrah ukuran limrah watawis 110 x 260 cm.  sinjang Kampuh utawi Dodot langkung panjang katimbang sinjang limrah, inggih punika 4 panjangipun sinjang limrah.

Bab warnining sinjang manawi saperangan ulesipun cemeng, dipun wastani Latar  Cemeng.  Dene saperangan ageng ulesipun pethak dipun wastani “Bledhak” utawi latar putih.

b.    Filosofi Sinjang

            Supaya manungsa mboten gampang serik marang wong liya. Yen ana perkara dirampungke kanthi cara apik lan mboten grusa-grusu.

                      

        

                     Parang                                                 Truntum                                 

7. Samir

Samir makaten kalebet perabot busana Jawi Karaton Surakarta Hadiningrat, mligi manawi sowan dhateng Karaton minongka tandha bilih abdidalem kalawau, nembe nampi ayahan.  Dados wonten pasrawungan mboten perlu ngagem samir.

a.      Wujud sarta wangunipun

     Samir wujudipun arupi kain ingkang kawangun pesagi lan panjangipun 1,2 meter.  Dene wiyaripun 6 cm. Bahanipun kain karangkep lan kajahit, ing sisih suwalik warninipun abrit polos, dene suwalikun warni dasaripun jene nanging pinggiripun kaplisir warni abrit wiyaripun plisir abrit kirang langkung 1 cm, dene bongkot pucukipun samir dipun pasangi gombyok kuning.

     Jaman kala rumiyin bahan ingkang dipun angge damel samir saking bahan ingkang dipun wastani “Kesting”.  Dene sak punika kadamel saking bahan ingkang setunggal jenis kaliyan kesting  (kados sutra) jalaran kain kesting sampun mboten wonten.  Dene kala rumiyin gombyokipun kadamel saking uliran kuningan, manawi sakpunika saking benang kuning ingkang karajut.

c.      Patrapipun Ngagem Samir

     Ing nginggil sampun kaaturaken bilih samir punika minongka jangkeping busana adat Jawi ing Karaton Surakarta, tumrapabdidalem punapa dene putra Santana dalem manawi sowan dhateng Karaton.  Liripun ingkang sami sowan Keraton saksampuna siaga manawi sakwekdal-wekdal tampi dhawuh ayahan, kadosta dados utusaning praja, dados manggalaning lampah

8. Duwung utawi Wangkiran

a.     Pangertosan

     Dhuwung, basanipun ngoko keris, krama inggilipun wangkingan arupi wujud sanjata tumrap tiyang Jawi ingkang sanget adi luhung.  Kawastanan adiluhung amarji sak donya mboten wonten tandhingipun. Wiwit saking padamelanipun ingkang rungsit, rawit, kanthi telaten, sabar sarta eneping manah.

b.    Jinisipun Dhuwung Miturut Warangkanipun

     Ing ngajeng sampun ka-andharaken bilih dhuwung manawi mboten kaginakaken kedah dipun lebetaken ing wadhahipun, inggih punika ingkang dipun sebat “Warangka”.  Dados saking njawi ingkang katingal naming wangunipun warangka, dene nglebetipun isi wilahan utawi keris.

     Miturut wangunipun, warangko wonten warni kalih, inggih menika cakrik “Ladrangan” saha cakrik “Gayaman”

1)      Warangka Gayaman

2)      Warangka Ladrang

c.      Filosofi Dhuwung

     Maknane yaiku anggone nyembah Tuhan, manungsa kudu bisa ngungkurake godhaning setan kang ngganggu manungsa nalika arep nindakake kabecikan.

                                                                     

                               

9. Canela

a.     Pangertosan

          Canela yaiku selop utawa sandal kang nggadahi arti canthelna jroning nala.

b.    Filosofi

          Yen nyembah gusti Allah kudu saka lair nganthi bathin, pasrah ing njero ati marang kuasaning Gusti Allah.